دانلود پایان نامه رشته علوم تربیتی

اصول و مبانی تربیت دینی و عوامل موثر بر آن با توجه به نیازهای دوره نوجوانی

 
 
 
 
 
 
 
تربیت دینی
با توجه به اینکه درباره ی حقیقت دین، ابعاد و قلمرو آن برداشت های متنوعی مطرح شده است و از سوی دیگر درباره-ی معنای تربیت انسان، اهداف و اصول و روش های آن نیز دیدگاه های متعدد وجود دارد، نمی توان انتظار داشت که مفهوم معین و واحدی از تربیت دینی مورد قبول همه ی صاحب نظران و پژوهشگران این حوزه وجود داشته باشد. از این رو برای ورود به بحث اصلی به تعاریفی چند اشاره می کنیم:
 
تربیت دینی، تربیتی است مبتنی بر شریعت، اسلام و منطبق بر کتاب و سنت یعنی وحی الهی و فرامین اهل بیت عصمت و طهارت (ع).  قرآن کریم تنها هدایت الهی را برترین هدایت ها و وسیله ی تربیت و سازندگی انسان معرفی می کند: 
 
"قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الهُدَی" بقره/120؛ " بگو: در حقیقت، تنها هدایتِ خداست كه هدایت [واقعى‏] است".
قرآن کریم تبعیت از هدایت الهی را مایه ی رستگاری آدمی و دور شدن از هرگونه ترس و اندوه در دنیا و آخرت معرفی می کند:
"قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنهَْا جَمِیعًا  فَإِمَّا یَأْتِیَنَّكُم مِّنىّ‏ِ هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَاىَ فَلَا خَوْفٌ عَلَیهِْمْ وَ لَا هُمْ یحَْزَنُون‏" بقره/38؛ "فرمودیم: «جملگى از آن فرود آیید. پس اگر از جانب من شما را هدایتى رسد، آنان كه هدایتم را پیروى كنند بر ایشان بیمى نیست و غمگین نخواهند شد". 
تربیت دینی، تربیتی است که متربی با میل و اختیار خود از رهنمودهای مربی خویش که مبتنی بر آموزه های دینی و اسلامی می باشد، تبعیت کرده و مسیری را می پیماید که مورد رضای الهی است.  
 
گاهی تربیت دینی معادل تعلیم و تربیت اسلامی فرض می-شود. در این نگرش همه ی مباحث اسلامی می تواند به نوعی تربیت تلقی شود، زیرا اسلام در کل، یک مکتب تربیتی است و آموزه های آن، همه به نوعی با انسان و تربیت و تزکیه ی او سر و کار دارد.  دیدگاه دیگر در این زمینه، پرورش بعد دینی و معنوی انسان است. یعنی آن جنبه از وجود انسان که به نوعی با دین و دین داری مربوط است. 
 
تعاریف دیگری از تربیت دینی و اسلامی شده است از قبیل: 
تربیت اسلامی عبارت است از احیای فطرت خدا آشنای انسان و پرورش ابعاد وجودی ا و در جهت حرکت به سوی کمال بی نهایت. 
تربیت دینی فراهم آوردن فرصت های طبیعی و درون باب است تا افراد خود با تجربه ی شخص و الهام از فطرت خویش، بارقه ی تعالی بخش دین را کشف نمایند.  
تربیت دینی اصطلاحاً به معنای جنبه ای از فرآیند تعلیم و تربیت که ناظر به پرورش ابعاد شناختی، عاطفی، و عملی متربی از لحاظ التزام به دینی معین است. به عبارت دیگر، رشد و تقویت عقاید دینی، حالات و عواطف مذهبی و تقیّد به مناسک و آداب دینی را برای تحقق شخصیتی متدین مد نظر دارد.  
 
بنابراین منظور از تربیت دینی تنها آموزش یک سلسله عقاید، باورها، بیان احکام و دستورات دینی نیست؛ بلکه در تربیت دینی تحقق فرآیند دست یابی به حقایق دینی و ایجاد باور نسبت به آن ها، دشوارتر و حتی مهمتر از ارائه-ی مستقیم آن اندیشه ها و باورهاست. چرا که اگر این فرآیند درست محقق شود، دست یابی به اندیشه ها و دستورات سهل و آسان خواهد شد.
ضمناً اگر در تربیت دینی تنها به ارائه ی نمایش رفتارها و تظاهرات دینی بسنده شود و این رفتارها بر مبنای اعتقادات و باورهای حقیقی نباشد، چندان پایدار نخواهد بود.
 
 
 
 
تعریف لغوی تربیت
مفهوم واژه ی تربیت بر پرورش دادن استعدادهای انسانی، یعنی فراهم كردن زمینه ی رشد استعدادهای آدمی دلالت می كند. این واژه از ریشه(( ربو))كه به باب تفعیل رفته است، به معنای زیادت و فزونی و رشد و برآمدن گرفته شده است؛  وهمه ی كاربردهای گوناگون از این ریشه، همین معنا را در بردارد. ((ربو)) نفس عمیق و بلند را گویند كه موجب برآمدن سینه است. ((ربوه)) یعنی سرزمین بلند و مرتفع.  ((رابیه)) نیز به همین معناست.  و ((ربا)) یعنی افزون شد و نمو كرد كه در اصطلاح شرع مخصوص به افزون شدن سرمایه با غیر از سود شرعی است. ((اربیتان)) دو قسمت گوشت بن ران درقسمت كشاله ران را گویند كه بالا می آید. ((اربی علیه)) یعنی بر او اشراف و احاطه یافت. ((ربیت الوالد فربا)) یعنی فرزند را تربیت كردم و ا و رشد كرد. 
در قرآن كریم همین معنا یعنی بزرگ كردن در مفهوم رشد جسمی آمده است:
 
((وَ قُل رَّبّ‏ِ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّیَانىِ صَغِیراً))؛ اسراء/24 و بگو: "پروردگارا، آن دو را رحمت كن چنان كه مرا درخُردی -پروردند" ."قَالَ أَ لَمْ نُرَبِّكَ فِینَا وَلِیدًا وَ لَبِثْتَ فِینَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِین" ؛ شعراء/18 "[فرعون‏] گفت: آیا تو را از كودكى در میان خود نپروردیم و سالیانى چند از عمرت را پیش ما نماند ". 
بنابراین واژه ی ((تربیت)) با توجه به ریشه ی آن به معنی فراهم آوردن موجبات فزونی و پرورش است و از این رو به معنی تغذیه ی طفل به كار می رود.  اما علاوه بر این تربیت به معنای ((تهذیب)) نیز استعمال شده كه به معنی زدودن خصوصیات ناپسند اخلاقی است.  گویا در این استعمال نظر بر این بوده است كه تهذیب اخلاقی، مایه ی  فزونی مقام و سرشت معنوی است؛ از این حیث می توان تهذیب را تربیت دانست.
 
راغب اصفهانی می نویسد: ((رَبّیتُ)) تربیت كردم از واژه ((ربو)) است و گفته اند اصلش از مضاعف یعنی ((رَبَّ ؛رَبَبَ)) بوده است كه یك حرف آن برای تخفیف در لفظ به حرف (ی) تبدیل شده است؛ مانند ((تظننت)) كه ((تظنیت)) شده است. 
از فرهنگ های لغت چنین بر می آید كه تربیت دارای سه ریشه می باشد: 
رَبا، یربوُ، رَبِیَ، یَربَیُ،ر َبَّ، یَربُّ.
 
اگر تربیت را از (ربا، یربو) بد انیم، معنایش  افزودن، پروراندن، بركشیدن، برآوردن، رویانیدن، تغذیه است.  
و اگر تربیت برگرفته از (رَبِیَ، یَربَیُ) باشد، به معنای رشد كردن و برآمدن و قد كشیدن و بلند شدن می-باشد. 
همچنین  تربیت  از ریشه ی(ربَّ، یَربُّ) در معانی زیر آمده است: پروردن، سرپرستی و رهبری كردن، رساندن به فرجام، نیكو كردن، به تعالی و كمال رساندن، ارزنده ساختن، از افراط و تفریط درآوردن و به اعتدال بردن، استوار و متین كردن، و در نهایت اگر در مورد انسان به كار رود، جامع-ترین معنایش فرهیختن ا نسان می باشد. 
لغویان تربیت را بیشتر با ریشه ی (ربَّ، یَربُّ) تعریف كرده اند؛ به عنوان مثال راغب اصفهانی تربیت را، ایجاد كردن حالتی پس از حالت دیگر در چیزی تا به حد نهایی و تام كمال خود برسد. 
بیضاوی در تفسیر سوره ی حمد، تربیت را به كمال رساندن و ارزنده ساختن  اندك ا ندك هر چیزی دانسته است.  برخی دیگر از اهل لغت، رب و تربیت را از یك ریشه دانسته اند و معتقدند معنای اساسی رب، همان تربیت است. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب
مقدّمه 1
مقدّمه 7
1-1- واژه شناسی 8
1-1-1- تعریف لغوی تربیت 8
1-1-2- تعریف اصطلاحی تربیت 12

1-1-3- اهمیت و ضرورت تربیت دینی دانش آموزان 15

1-1-3-1- نقش ایمان در تربیت دینی 20
1-1-3-2- جایگاه تربیت دینی و نقش آن در آرامش روان 22
1-2- اصول و مبانی تربیت دینی 26
مقدمه 26

1-2-1- اصول و مبانی تربیت دینی 27

1-2-1-1- اصل سهولت 27
1-2-1-2- اصل تدریج 28
1-2-1-3- اصل مداومت و استمرار 29
1-2-1-4- اصل آگاهی بخشی 30
1-2-1-5- اصل تفاوتهای فردی 30
1-2-1-6- اصل اعتدال 31
1-2-1-7- اصل احترام 32
1-2-1-8- فراهم آوردن زمینه برای به فعلیت رسیدن تواناییهای بالقوهی فرد 33
1-2-1-9- توجه به سیر رشد كودكان و نوجوانان در ابعاد شناختی و عاطفی و تأثیر عامل سن در این رابطه 35
1-2-1-10- رابطهی تربیت دینی و عادت 36
1-2-1-11- توجه به رشد عقلی كودك و نقش تعقّل و استدلال در تربیت دینی 37

1-2-1-12- نقش الگو در تربیت دینی 38

1-3- عوامل مؤثر در تربیت 40

1-3-1- عامل وراثت 41
1-3-2- گزینش همسر 43
1-3-3- بارداری 44
1-3-4- شیر 46
1-3-5- غذا 46
1-3-6- خانه و خانواده 47
1-3-7- رفاقت و معاشرت 47
1-3-8- مدرسه 49
1-3-9- اجتماع کلان 51
1-3-10- رسانهها 53
1-3-11- شغل و کار 54
1-3-12- عبادت 55
1-4- دین 57
1-4-1- واژهی دین از نظر لغت 58
1-4-2- تعریف دین در اصطلاح 59
1-4-3- تعاریف ماهوی دین 61
1-4-4- تعاریف روانشناختی و جامعهشناختی از دین 62
1-4-5- دین از نظر دانشمندان غرب 64
1-4-6- شناخت حقیقت دین 65
1-5- تربیت دینی 68

1-5-1- اهداف تربیت دینی در آموزش و پرورش 71

1-5-2- مراحل تربیت دینی از دیدگاه حضرت رسول اکرم (ص) 74

1-5-2-1- مرحلهی سیادت 75
1-5-2-1-1- میل شدید به بازی 75
1-5-2-1-2- فرماندهی و ادارهی دیگران 76
1-5-2-2- مرحلهی اطاعت 77
1-5-2-2-1- ادب پذیری 77
1-5-2-2-2- آموزش پذیری 78
1-5-2-3- مرحلهی وزارت 79
1-5-2-3-1- رشد جهشی احساسات 79
1-5-2-3-2- گرایش به درستکاری 80
1-5-2-3-3- شایستگی مشورت 80
1-5-2-3-4- ابراز وجود 80
1-5-3- اوصاف تربیت دینی 80
1-5-3-1- شمول و فراگیری 81
1-5-3-2- وحدت هدف و مسیر 82
1-5-3-3- اجتهاد پذیری 84
1-5-3-4- آینده گرایی 85
نتیجه بحث 86

1-5-4- ریشه های تربیت ناپذیری دینی 87

1-5-4-1- آسیب های وراثتی 87
1-5-4-2- آسیب های محیطی 88
1-5-4-3- آسیب های ناشی از تغذیه 88
1-5-4-4- آسیبهای ناشی از مربیان 89
1-5-4-5- روشهای آسیب زا 89
1-6- معرفی استان تهران 91
1-6-1- موقعیت و وسعت 91
1-6-2- آب و هوا 92
1-7- آشنایی با فرهنگ و نژاد استان تهران 93
1-7-1- جمعیت 93
1-7-2- نژاد 94
1-7-3- زبان گویش 95
1-7-3-1- گویش کردی کلهری 95
1-7-3-2- گویش کردی اورامی 96
1-7-3-3- گویش کردی سورانی 96
1-7-3-4- گویش لکی 96
1-7-4- مذهب 97
1-8- مقتضیات دورهی نوجوانی 98
مقدمه 98

1-8-1- نیازهای دوره ی نوجوانی 99

1-8-1-1- نیاز به مهربانی و محبت 100
1-8-1-2- نیاز به امنیت و آسایش خاطر 101
1-8-1-3- نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه همسالان واقع شدن 102
1-8-1-4- نیاز به قابلیت و احترام 103
1-8-1-5- نیاز به استقلال 104
1-8-1-6- نیاز به تشخیص و قدردانی 104
1-8-1-7- نیاز به مذهب و فلسفهی حیات 105
1-8-1-8- نیاز به داشتن هدفی مشخص در زندگی 105
1-8-1-9- نیاز به احساس هویت و شناخت خود 106
1-8-1-10- نیاز به احساس رشد، کمال و خودشکوفایی 106
پیشینه علمی تحقیق 107
فهرست منابع 113